Bu yazımızda sizlere son zamanlarda fazlasıyla popüler olan, Facebook gibi devasa bir şirketin bile ismini değiştirmeye itecek kadar güçlü bir sektör olan metaverse dünyasındaki temel bir problemden bahsetmek istiyoruz.
Hepimizin bildiği üzere metaverse, Türkçesiyle kurgusal evren, Microsoft’a göre ise “insanların, yerlerin ve nesnelerin dijital ikizlerinin yaşadığı kalıcı bir dijital dünya” anlamına geliyor. Bu dünya ’ya giriş için de hala pahalı ve yetersiz olan sanal gerçeklik gözlüklerine ihtiyacımız var. Peki, bu gözlüklerin pahalı ve hala erişilebilir olmaması dışında başka ne gibi bir problem olabilir?
Sokakta yürürken burnunuza gelen bir parfüm kokusu, sizi anıların içine çekebilir ve hatta daha önce yaşadığınız bir olayı yeniden canlandırabilir. Bir ortama girdiğinizde burnunuza gelen bir koku, unuttuğunuzu sandığınız bir olayı size tekrardan hatırlatabilir. Unuttuğumuzu sandığımız bunca anı, nasıl oluyor da bir kokuyla tekrardan hafızada canlanabiliyor?
Koku, tartışmasız bizi gerçeklikle en çok temellendiren, görme, duyma ve hatta dokunma duyusundan bile önce evrimleşmiş, en ilkel ve insan beyninde en eski bölgelerden birine karşılık gelen duyumuzdur.
Görme, ses, tat ve dokunma için oluşan uyaranlar, duyu organından beynin karmaşık işleme becerilerini yöneten evrimsel olarak daha yeni Talamusa gider. Koku ise farklıdır: Kokular Talamustan geçer ve alnımızın arkasında bulunan koku alma ampullerine gider. Bu bölgedeki sinirler hem beyindeki kokuları işler hem de daha eski beyin bölgeleriyle, özellikle duyguları yöneten amigdala ve hafızayla ilgilenen hipokampusla yakından ilişkilidir. Önemli bir anı oluştuğunda, derin duygular hissedebilirsiniz. Yani bir şeyin kokusunu alıyorsanız, hafıza, duygu ve koku birleşecektir. Bu nedenle kokular şaşırtıcı bir canlılıkla anıları çağrıştırır.
Kokunun, biz homo sapiens’ler için olan önemini buraya kadar kısaca özetlemiş olduk. Hayatımızda bu kadar önemli bir yeri olan bu duyumuzun, gerçekçi bir sanal deneyim için de önemli olması gerekmiyor mu?
Eğer sanal gerçekliğin potansiyelini ortaya çıkarmak istiyorsak, insanın sanal dünyada da koku alması gerektiğinde hemfikir olduğumuzu düşünüyorum.
Ancak koku, VR teknolojisinin kör noktasıdır. Çoğu VR teknoloji uzmanı, kullanıcıyı ikna edebilecek koku teknolojisini kullanıma sunmamasına rağmen, koku eksikliğini fark etmiyor veya sonuçları hakkında endişelenmiyor. Şu ana kadar genellikle odak noktası; görme, duyma ve zaman zaman da dokunma duyusu oldu.
Koku alabildiğimiz VR teknolojisi, 1990’ların sonlarında “yapay gerçeklik” terimini ortaya atan Myron Krueger’den bu yana sınırlı bir ilerleme kaydetti. Kokuların doğruluğu ve kokuların burnumuzun altında doğal olarak nasıl dağıldığını taklit etme becerisi gelişmiş olsa da, mevcut teknolojide koku alabildiğimiz VR teknolojileri, her biri sınırlı kapasiteye sahip bir kulaklığa sığabilen sınırlı sayıda koku kartuşu gibi temel zorluklarla karşı karşıya.
Devam eden ar-ge çalışmalarını göz önünde bulundurursak bu alanda kayda değer ilerleme gösteren girişimler arasında Feelreal, Vaqso, AromaJoin, OVR Technology gibi firmaları sayabiliriz.
Burunlarımızı kandırmak zor çünkü insanın ayırt edebileceği koku sayısı yaklaşık bir trilyon kadar olabilir. Ayırabildiğimiz kokuların hepsi için bile bir isim bulamıyoruz. O kokuya benzeyen başka nesnelerle ifade ederiz: “kömür gibi”, “taze ekmek” gibi. Bu yüzden VR’lara koku eklemek, adım adım ve yavaş ilerleyen bir süreç.
“3 boyutlu bir ortamda dolaşırken hayali bir koku duymak” (yazarken bile ilginç geliyor)
Özetle, sanal dünya’da koku, hassas kullanım gerektiren büyük bir duyusal silahtır. VR’ lara koku eklemek dikkati dağıtabilir, bunaltabilir veya kullanıcıyı tamamen uzaklaştırabilir. Ancak, doğru bağlama uyacak şekilde tasarlanmış ve diğer duyularla koordineli olarak kokuyla oynamak, ilginç bir sanal evreni daha insani hale getirebilir, bizi yeni ortamları keşfetmeye çekebilir ve bu deneyime duygusal güç ve risklerle damgasını vurabilir.
Daha zengin bir gerçeklik (gerçek veya sanal, her neyse) burnumuzun dibinde.
Kaynaklar:
- https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2014/11/141127_vert_fut_koku_ve_anilar
- https://www.wbur.org/news/2022/03/14/virtual-reality-smell-ovr-technology
- https://www.pcmag.com/news/can-smell-o-vision-save-vr
- https://evrimagaci.org/koku-hafizasi-nedir-bazi-kokular-neden-eski-anilarin-canlanmasina-neden-olur-10919
- https://koinsaati.com/metaverse-ve-virtual-reality-vr-ayni-anlama-mi-geliyor/
