Türksat 6A artık uzayda bulunuyor ve yörünge hareketlerini TÜBİTAK UZAY tarafından geliştirilen fütüristik HALE-1500 motoru ile yapıyor. Peki HALE-1500 nedir ve neden özel?
Türksat 6A, yüzde 80’in üzerindeki yerlilik oranıyla birlikte 9 Temmuz tarihinde fırlatıldı ve yörüngeye ulaştı. Kısa bir süre önce Türksat 6A, 82 dakika süren ilk itki ateşlemesini başarıyla tamamlayarak yörünge yükseltme manevrasını yaptı. Uydunun hareketi ise TÜBİTAK UZAY tarafından HALE-1500 motoru ile yapıldı.
Uzay araçlarında birden fazla tahrik kullanılıyor. Bunlardan biri olan Hall etkili itki motoru (HET), itici gazın bir elektrik alanı tarafından hızlandırıldığı iyon itici türünde bir motordur. Edwin Hall’un keşfine dayanan Hall etkili iticiler, aslında filmlerde gördüğümüz motorların gerçeğe dönüşmüş halleri. 1971’den beri 240’tan fazla itici uzayda uçuş yapan motorlar, şimdiye kadar yüzde 100 başarı oranına sahip oldu. Örneğin SpaceX’in Starlink uydularında da Hall iticileri kullanılıyor. Eski bir teknoloji olmasına rağmen son yıllarda üzerinde daha fazla durulan bir teknoloji olduğunu belirtmek gerekir.
Hall etkili itki motorlarında silindir biçiminde bir ucu kapalı diğer ucu açık bir plazma odası bulunuyor. Plazma odasının kapalı ucunun merkezinde halka biçiminde bir anot yer alıyor. Yüksek enerjili elektronları oluşturan katot, plazma odasının dışına konumlandırılıyor. Plazma odasının merkezinde ve etrafında ise manyetik alan oluşturan mıknatıslar bulunuyor. Kimyasal roket motorlarında kimyasal tepkime sonucu roketten dışarı atılan maddeler ile itki sağlanırken elektrikli itki motorlarında ise motordan dışarı atılan maddeler elektrik enerjisi kullanılarak hızlandırılıp itki sağlanıyor. İhtiyaç duyulan elektrik enerjisi güneş panellerinden karşılanabiliyor. Elektrikli itki motorları, kimyasal roket motorlarına kıyasla çok daha az yakıt kullanarak aynı miktarda itki oluşturabiliyor. Bu motorlar Dünya’dan fırlatma yapmak ve yüzeyde kullanmak için uygun değil. Ancak uzayda uzun süreli itki üretmek için Hall etkili elektrik motorları veya doğrudan iyon itki motorları daha elverişli. Bu motorlarla yavaş yavaş ancak uzun sürelerde itki sağlanabilir. Türkiye’nin Ay programı hedefleri ve takım uydu projeleri bulunuyor. TÜBİTAK tarafından geliştirilen Hall etkili motorlar bu görevlere büyük katkılar sağlayabilir.
TÜBİTAK HALE-1500 motorunun özellikleri şunlardır: 1.500 W’a kadar nominal güç, asgari 70 mN itki, asgari 1.500 saniye özgül itki, asgari % 45 verim, azami 35 derece kuyruk gazı açısı (toplam azami 70 derece), 250-300 V anot gerilimi, 3-5,5 A anot akımı, 4,5 kg kütle. Yakıt olarak Xenon, Kripton ve Argon gazları ile çalışabilmektedir.
